एमालेमा अनुशासनको आधार र सिद्धान्तको धरातल

- रबिन कार्की, डेनमार्क ।

नेपालको राजनीतिक इतिहासमा कम्युनिष्ट आन्दोलन एउटा बृहत् नदी जस्तै हो, जसको प्रवाहले कहिले शान्त, कहिले अशान्त धार बोकेको छ। यो धारको मुख्य मझेरीमा, कम्युनिष्ट आन्दोलनको नेतृत्व गर्ने नेकपा एमालेले आफ्नो विशेष स्थान राख्दै आएको छ। २०४६ को जनआन्दोलनदेखि गणतन्त्र स्थापनासम्म, एमाले राजनीतिक आकासको मुख्य तारा थियो। तर, समयसँगै यो ताराले आफ्नो चमक गुमाउँदै गएको महसुस हुन्छ।

आजको समयमा पार्टीभित्रको गुटबन्दी, सैद्धान्तिक विचलन, अनुशासनहीनता, र सामाजिक सञ्जालमा बढ्दो अराजकता तथा सस्तो लोकप्रियतामा लिप्त मानसिकताले एमालेको ऐतिहासिक धरातललाई खतरामा पारेको छ। यस्तो अवस्थामा, पार्टीको अनुशासन र वैचारिक आधारलाई पुनःस्थापित नगरेसम्म यो गहिरो संकटबाट बाहिर निस्कन असम्भव देखिन्छ।

मार्क्सवाद-लेनिनवाद: सिद्धान्तको धरातल गुमाउँदै

नेकपा एमालेको सैद्धान्तिक मेरुदण्ड मार्क्सवाद-लेनिनवाद हो, जसले वर्गसंघर्ष र समाजवादी अर्थतन्त्र स्थापनाको बाटो देखाउँछ। २०४७ सालको विधानअनुसार, एमालेले “बहुदलीय जनवाद”लाई आफ्ना सिद्धान्त र व्यवहारको आधार मान्दै श्रमिक, किसान, र मध्यम वर्गका मुद्दालाई प्राथमिकतामा राख्ने प्रतिबद्धता जनाएको थियो।

तर, २०५० को दशकपछि पार्टीले अपनाएका केही नीतिहरू, जस्तै निजीकरण, नवउदारवादप्रतिको झुकाव, र विदेशी लगानीमा निर्भर आर्थिक योजना, पार्टीको वैचारिक धरातललाई कमजोर बनाउँदै लगे। सरकारी स्वामित्वका संस्थाहरूलाई निजीकरण गर्ने निर्णयले समाजवादप्रतिको प्रतिबद्धतामाथि प्रश्न खडा गर्‍यो। यो मात्र आर्थिक नीति नभएर पार्टीभित्रको सैद्धान्तिक विचलनको शुरुवात थियो।

महाकाली सन्धिबाट जलविद्युत् परियोजनामा विदेशी हस्तक्षेप स्वीकार गरिनुले यो झुकावलाई अझ स्पष्ट पार्‍यो। सिद्धान्तको कुरा गर्दा समाजवादको चर्चा भए पनि व्यवहारमा पूँजीवादलाई आत्मसात् गरिँदै जानुले पार्टीभित्र वैचारिक बहस र प्रशिक्षणको आवश्यकता खट्किएको देखिन्छ।

सामाजिक सञ्जालमा अराजकता: अनुशासनमाथि नयाँ चुनौती

पछिल्ला दिनहरूमा, सामाजिक सञ्जाल पार्टीका कार्यकर्ताहरूका लागि विचार प्रकट गर्ने माध्यम बनेको छ। यो सकारात्मक हुने सम्भावना हुँदा-हुँदै, गलत प्रयोगका कारण पार्टी अनुशासनमाथि गम्भीर आघात पुगेको छ। कार्यकर्ताहरूको व्यक्तिगत असन्तोष, नेतृत्वमाथिका कटु आलोचना, र गुटगत राजनीतिका समाचारहरू सामाजिक सञ्जालमा खुला रूपमा देखिनुले पार्टीभित्रको समस्यालाई थप चर्काएको छ।

सस्तो लोकप्रियताको लागि, केही कार्यकर्ताहरूले सामाजिक सञ्जाललाई व्यक्तिगत शक्ति प्रदर्शन र नेतृत्वमाथि दोषारोपण गर्ने माध्यम बनाएका छन्। यसले पार्टीको आन्तरिक बहसलाई बाहिर खुला रूपमा सार्वजनिक गर्न मात्र होइन, आमजनतामा पार्टीप्रतिको नकारात्मक धारणा निर्माण गर्न सहयोग गरेको छ।

सामाजिक सञ्जालको अराजक प्रवृत्तिलाई नियन्त्रण गर्न नेतृत्वले कार्यकर्ताहरूलाई अनुशासनमा बाँध्ने स्पष्ट नीति ल्याउन नसक्नु पार्टीको कमजोर संगठनात्मक अवस्थाको द्योतक हो।

जनवादी केन्द्रीयता: लोकतन्त्र कि तानाशाही?

कम्युनिष्ट पार्टीको संगठनात्मक मेरुदण्ड भनेकै जनवादी केन्द्रीयता हो। यो सिद्धान्तले बहसको लोकतन्त्र र निर्णयपछि अनुशासनको अनिवार्यता सुनिश्चित गर्छ। तर एमालेभित्र यो सिद्धान्त गम्भीर संकटमा परेको छ।

२०७८ को माधव नेपाल समूह र केपी ओली समूहबीचको विभाजनले पार्टीलाई विभाजनको संघारमा पुर्‍यायो। नेतृत्वले फरक मतलाई सम्मान गर्नुभन्दा दबाउने शैली अपनाउनु, आलोचनालाई गुटबन्दीको नाममा खारेज गर्नु, र निर्णय प्रक्रिया केन्द्रिकृत गर्दै जानुले जनवादी केन्द्रीयताको मूल मर्ममाथि प्रश्न उठायो।

सामूहिक नेतृत्वको सिद्धान्तलाई व्यक्तिगत स्वार्थले ओझेलमा पारेको यो घटनाले पार्टीभित्र गहिरो तानाशाही प्रवृत्तिको विकास भएको संकेत गर्‍यो। यसले न केवल पार्टीभित्र असहमति दबाउने संस्कृति बलियो बनायो, तर कार्यकर्ताहरूमा निराशा र विभाजनको भावना पनि विकास गरायो।

अनुशासन: संगठनको किल्ला भत्किँदै

कुनै समय एमाले अनुशासनको पर्याय थियो। पार्टीभित्रको अनुशासन नै संगठनको स्थिरता र प्रभावकारिताको मुख्य आधार मानिन्थ्यो। तर पछिल्ला समयमा अनुशासनहीनता एउटा सामान्य प्रवृत्ति बनेको छ।

सामाजिक सञ्जालमा कार्यकर्ताहरूको व्यक्तिगत टिप्पणी, नेतृत्वमाथिको सार्वजनिक आलोचना, र पार्टीका आन्तरिक निर्णयहरूबारे खुला बहसले अनुशासनलाई गम्भीर आघात पुर्‍याएको छ।

२०७५ को पार्टी एकीकरणपछि, माओवादी केन्द्र र एमालेका कार्यकर्ताबीचको मनोवैज्ञानिक दूरीले अनुशासनलाई थप कमजोर बनायो। कार्यकर्ताहरूको संगठनप्रतिको प्रतिबद्धता घट्दै गयो, र नेतृत्वले व्यक्तिगत स्वार्थलाई प्राथमिकतामा राख्न थाल्यो।

गुटबन्दी र नेतृत्व विवाद

गुटबन्दी एमालेको पुरानो रोग हो, जसले अहिले पार्टीको अस्तित्वमाथि नै प्रश्न उठाएको छ। नेतृत्वको व्यक्तिगत स्वार्थ र शक्ति संघर्षले पार्टीलाई बारम्बार विभाजनको संघारमा पुर्‍याएको छ।

२०७८ को विवादले मात्र होइन, विगतका अन्य घटनाहरूले पनि पार्टीभित्रको गुटबन्दीलाई अझ चर्काएको छ। गुटबन्दीले संगठनलाई कमजोर मात्र बनाएन, कार्यकर्ताहरूको मनोबललाई पनि गम्भीर रूपमा असर गर्‍यो।

सुधारका उपाय: पुरानो गौरव पुनःस्थापना कसरी सम्भव छ?

नेकपा एमालेले आफ्नो पुरानो शक्ति र प्रभाव पुनःस्थापित गर्न गहिरो आत्मसमीक्षा र संगठनात्मक सुधारको आवश्यकता छ। यसका लागि निम्न उपायहरू आवश्यक छन्:

१. वैचारिक प्रशिक्षण र स्पष्टता: पार्टीले मार्क्सवाद-लेनिनवादको गहिरो अध्ययन र प्रशिक्षणलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

२. गुटबन्दी अन्त्य: नेतृत्वले व्यक्तिगत स्वार्थलाई पन्छाउँदै सामूहिक निर्णयलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

३. सामाजिक सञ्जालमा अनुशासन: कार्यकर्ताहरूले सामाजिक सञ्जालको सही प्रयोग गर्न सिक्नुपर्छ, र पार्टीको छवि कमजोर पार्ने अराजक गतिविधिमाथि कडा कारबाही गर्नुपर्छ।

४. अनुशासन पुनःस्थापना: अनुशासनहीन गतिविधिमा कडा कदम चालेर संगठनलाई बलियो बनाउनुपर्छ।

५. कार्यकर्ताको सशक्तिकरण: स्थानीय तहका कार्यकर्ताको भावना सुन्ने र उनीहरूको सक्रिय सहभागितालाई सुनिश्चित गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष: इतिहासको गाथालाई पुनर्जागृत गर्ने समय

नेकपा एमाले नेपालका क्रान्तिकारी आन्दोलनहरूको प्रमुख धार हो। तर आज, पार्टीभित्रको गुटबन्दी, अनुशासनहीनता, वैचारिक विचलन, र सामाजिक सञ्जालको अराजक प्रयोगले यसको संगठनात्मक आधारलाई कमजोर बनाएको छ।

पार्टीले आत्मसमीक्षा गर्दै सिद्धान्त, अनुशासन, र संगठनात्मक स्थिरतालाई पुनःस्थापित गर्नुपर्छ। नेतृत्वले सामूहिक जिम्मेवारीलाई आत्मसात् गर्दै पार्टीलाई एकताको मार्गमा डो-याउन आवश्यक छ। इतिहासको सन्देशलाई सुनेर मात्रै एमालेले आफ्नो पुरानो गौरव र जनताको भरोसा पुनःप्राप्त गर्न सक्छ।

(लेखक: रविन कार्की प्रवासी  नेपाली मंच  डेनमार्कका अध्यक्ष हुन् )